White Innocence & Black Innocence

Hoe ver gaat onze tolerantie?

Zondag 24 maart ben ik niet op de betoging tegen racisme in Brussel, ben ik niet verantwoordelijk voor het podium en slotevenement, ben ik niet bezig met het regelen van de vrachtwagen of de sprekers. Want ik heb geweigerd om erbij te zijn. Want ik voer mijn individueel protest ertegen. Ik weet dat het niet veel uitmaakt dat één persoon er niet bij is. Ik vind het erg dat ik, die heel mijn leven strijd voert tegen racisme, er niet bij WIL zijn. Waarom zou je je afvragen? Ik denk dat het belangrijk is om dit uit te leggen. Ik heb bijna een week getwijfeld of ik dit zal posten: wat haalt dit uit? Het is OK zo: een onbelangrijke gebeurtenis in een onbelangrijke reeks van gebeurtenissen. Ik kan dit hoofdstuk sluiten en vergeten, maar dan verzaak ik aan mijn plicht. Zo voelt het en daarom kruip ik terug in mijn pen. Want zoals Popper het zei "Unlimited tolerance must lead to the disappearance of tolerance" "If we extend unlimited tolerance even to those who are intolerant, if we are not prepared to defend a tolerant society against the onslaught of the intolerant, then the tolerant willl be destroyed, and tolerance with them".

Ik wil er niet bij zijn omdat ik geen deel wil uitmaken van een antiracismebeweging die niet alle slachtoffers van racisme erkent en niet voor iedereen opkomt.

"Racisme kent geen kleur"

Het leek me een evidente quote om te gebruiken om mensen op te roepen om deel te nemen aan de betoging tegen racisme van 24 maart in Brussel. Simpele boodschap leek dit me… Racisme gaat over macht en het mechanisme waarmee superioriteitsdenken bepaalde mensen en groepen in een minderwaardige positie brengt. Racisme werkt binnen dezelfde huidskleur en tussen de verschillende huidskleuren in alle mogelijke richtingen. Het is niet de kleur die aan de oorzaak ligt, wel de macht en het misbruik ervan. Mijn quote is misschien een doordenkertje voor mensen die racisme vernauwen tot huidskleur, maar het is eenmaal zo dat racisme de kleuren overschrijdt en overstijgt. Even ter opfrissing de definitie: Volgens het Internationaal Verdrag inzake de uitbanning van alle vormen van rassendiscriminatie betekent raciale discriminatie "elke vorm van onderscheid, uitsluiting, beperking of voorkeur op grond van ras, huidskleur, afkomst of nationale of etnische afstamming die ten doel heeft de erkenning, het genot of de uitoefening, op voet van gelijkheid, van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden op politiek, economisch, sociaal of cultureel gebied, of op andere terreinen van het openbare leven, teniet te doen of aan te tasten, dan wel de tenietdoening of aantasting daarvan ten gevolge heeft."

Duidelijk. Toch?

Ik had een quote gegeven aan de organisatoren en een filmpje gemaakt om het te verduidelijken. Ik had me kennelijk vergist. Die quote en het filmpje zijn niet in de goede aarde gevallen. Er volgden commentaren op de sociale media, telefoontjes, discussie. Eisen om me op het matje te roepen. Ik werd ineens een “witte racist”. Ik werd aangesproken om me terug te trekken en te verontschuldigen. Echt? De meeste verstonden helemaal niet waarover de quote ging, de andere voelden zich miskent in hun slachtofferrol. Een onschuldige quote en een getuigenis-filmpje werden op zulke woede onthaald dat de organisatoren van de betoging zich genoodzaakt voelden om eerst de quote te laten veranderen en dan toch het filmpje af te halen.

Censuur om de vrede te bewaren en zo veel mogelijk mensen naar de betoging te krijgen. Daar heb ik begrip voor. Als organisator, zou ik ook alle polemiek willen vermijden om op die ene dag maximaal mensen te verbinden met de boodschap: wij moeten samen racisme stoppen. Behoort de vrijheid van opinie niet tot onze basiswaarden? Hoeveel kwaad kan zo’n quote veroorzaken dat het nodig blijkt om die te censureren?

Vijftien jaar geef ik vormingen, lezingen en trainingen met een boodschap: wij moeten samen alles aandoen om een halt toe te roepen aan racisme, om af te stappen van “wij vs zij” verhaal. Meestal zitten vooral blanke mensen in mijn zaal, want het is juist het effect van “wij vs zij” benadering dat de samenleving verdeeld is en dat “zij” meestal zich niet in dezelfde ruimte bevinden als “wij”. Wat ik in de voorbij week ondervonden heb is verbluffend: terwijl ik het “wij vs zij” verhaal breng tegen de blanken in de hoop dat inclusie mogelijk is, is aan de andere kant een even sterk “wij vs zij” verhaal geworden. Gesteund door een zeer beperkt antropologisch onderzoek door Gloria Wekker (White Innocence) & het boek van Rachida Aziz (Niemand zal hier slapen vannacht) roept men dat de blanken (witte mensen) geboren racisten zijn en dat mensen van kleur altijd de slachtoffers zijn. Kortom, opnieuw de identitaire verdeling inzetten om de eigen positie te definiëren. Ook veel blanke mensen vonden mijn quote niet kunnen, want “wij moeten onze rol als dader erkennen”. Neen. De “daders” moeten hun rol als daders erkennen. Ik ben er niet bij. Echt niet. Het zijn onze daden die ons definiëren, niet onze huidskleur.

Als men inzoomt op Vlaanderen en België, dan heeft men drie historische dimensies: koloniaal verleden in Kongo, ingevoerde arbeidsmigratie en huidige superdiverse samenleving. Die historische dimensies worden al te vaak door elkaar gehaald in de discussie over racisme. Het zorgt ervoor dat men vaak naast elkaar praat. Er is geen twijfel dat er een officiële erkenning & retributie moet komen van de fouten en misdaden die de Belgische koning & staat in Kongo heeft aangericht.

Tegelijkertijd moet men ook een eerlijke analyse maken van de arbeidsmigratie als fenomeen en de gevolgen daarvan voor de huidige superdiverse samenleving. Hoe komt het dat de kinderen en kleinkinderen van de migranten van toen nog steeds als allochtonen door het leven moeten gaan? Hoe komt het dat zij “herkenbaar” zijn en niet dezelfde kansen krijgen? Armoede en gekleurde armoede gaan hand in hand in België en dit is geen toeval. Dit is een structurele achterstelling van bepaalde groepen van mensen. Die mensen zijn vaak migranten of kinderen & kleinkinderen van migranten van alle mogelijke afkomsten en kleuren. Blank zijn biedt geen bescherming tegen raciale discriminatie in Vlaanderen van vandaag. “Echt?” Hoor ik u denken, “wat bedoelt ze precies?” Ik wil wel een paar voorbeelden uit mijn dagdagelijkse praktijk geven. Het sluiten van de toegang tot de arbeidsmarkt of tot ambtenarij is een uiting van structureel racisme. De voorbeelden daarvan zijn het systematisch niet-erkennen van hoger onderwijs diploma’s van migranten, de nationaliteitsvoorwaarden voor de tewerkstelling bij de overheid, de facto het hoofdoekenverbod in veel jobs en functies, de eisen om moedertaal Nederlands of eisen om taaltesten Nederlands af te leggen voor de jobs die geen Nederlands vereisen of op een hoger niveau dan de uitvoering van de job vereist. Voorbeelden genoeg heb ik gezien in mijn loopbaan. Slachtoffers in alle tinten en kleuren, met alle mogelijke etnische achtergronden. Mensen die minder betaald worden omdat ze buitenlandse diploma’s of ervaring hebben, mensen die geen kans maken op een carrière omwille van hun herkomst of hun accent, mensen wiens anciënniteit niet erkend wordt, mensen die in draaideur jobs belanden, uitgebuit worden omwille van hun etniciteit, naam en herkomst. Mensen die genoegen nemen met minderen positie en minder kansen.

Als ik aan een demonstratie tegen racisme deelneem dan protesteer ik tegen een systeem dat ervoor zorgt dat mensen op basis van hun aangeboren kenmerken gerangschikt worden en meer of minder kansen krijgen. Ik sta daar niet enkel voor Congolezen en Marokkanen die gecriminaliseerd worden of niet als even intelligent of werkwillig aangezien worden, ik sta daar ook voor de Roemenen, Polen, Spanjaarden of Portugezen die uitgebuit worden of de joden die nog steeds slachtoffer zijn van raciaal geweld of uitsluiting. 

Kleur lijkt een objectieve categorie te zijn, maar het is het niet. Om maar een voorbeeld te geven: de Arabieren worden in zeer veel landen als “witte” gezien. Terwijl de Arabieren in België zichzelf als “zwart” aanzien. Daarenboven bestaat er racisme binnen dezelfde huidskleurgroep. Een als kers op de taart: rassen bestaan helemaal niet. Het rassenconcept is uitgevonden met als enige doel superioriteitsdenken op te baseren. Men heeft ervoor gekozen om “racisme” als woord te behouden en daarmee te refereren naar alle differentiërende identitaire kenmerken.

Racisme heeft wel degelijk een kleur. Rood, de kleur van blinde woede van zij die opstaan tegen wij. Racisme verdeelt en antiracismebeweging verdeelt opnieuw. White Innocence & Black Innocence zijn elkaar waard: beide gaan voorbije aan de essentie van structureel racisme en discriminatie, namelijk dat racisme een klassenstrijd is en geen kleurenstrijd. Racisme is macht om controle te hebben over sociale promotie en toegang tot middelen. In een geglobaliseerde wereld waarin de kleuren niet gelijklopen met het mechanisme van macht, is het wel essentieel om op het mechanisme te focussen en niet op het al dan niet zichtbare kenmerk. Dit zou de strijd tegen racisme in de samenleving moeten verenigen ipv te verdelen